SERUM NEDİR ?

Serum, kanın bekletilip, pıhtılaştırıldığı zaman, ortaya çıkan berrak sıvıdır. Kan vücut dışına alınıp bir cam kaba konulduktan bir süre sonra pıhtılaşır. Bu durum, kanın içinde erimiş halde bulunan ve fibrinojen denilen plazma proteininin erimeyen fibrin hâline dönüşmesindendir. Kan içindeki hücreler bu fibrin içinde kalır. Büzülen fibrin sebebiyle ortaya berrak bir sıvı çıkar ki, buna serum denir.

PARENTERAL SOLÜSYON NEDİR ?

• Bir veya birden fazla etken maddenin su veya başka uygun bir çözücü içerisinde çözülmesi yoluyla elde edilen ilaçlara solüsyon denmektedir.

• Damar ya da doku içine enjekte edilerek uygulanan steril, pirojen içermeyen solüsyonlara da parenteral solüsyonlar denir.

• Parenteral solüsyonlar çözücü madde, ara maddeler, tampon maddeler, preparatın ozmotik basıncını kanın ozmotik basıncı ile eşitleyen (izotonik yapan) maddeler, stabilizatörler (dengeleyici maddeler) veya antimikrobiyal koruyucular gibi yardımcı maddeler içerebilirler.

• Aşı, serum, peritonal diyaliz solüsyonları ve radyoaktif ilaçların da dahil olduğu bu preparatlar özel formulasyon, üretim metodları ve/veya kullanımlarına mahsus uygun takdim şekli gerektirirler. Bazı enjeksiyonlar ve intravenöz infüzyonlar kullanım öncesi uygun bir şekilde seyreltilmiş steril konsantre solüsyon formunda takdim edilebilmektedir.

• İlacın çabuk etki etmesi istenen acil durumlarda parenteral uygulama tercih edilir.

• IV (intravenöz = damar içi), IM (intramusküler = kas içi) ve SC (subkutan = cilt altı) en çok kullanılan parenteral uygulama teknikleridir.

SERUM ÇEŞİTLERİ (HASTANELERDE KULLANILAN PARENTERAL SOLÜSYONLAR)

I. TEMEL SOLÜSYONLAR

a) % 0.9 İzotonik Solüsyonu

b) % 5 Dekstroz Sudaki Solüsyonu

c) % 10 Dekstroz Sudaki Solüsyonu

d) % 20 Dekstroz Sudaki Solüsyonu

e) % 30 Dekstroz Sudaki Solüsyonu

f) % 50 Dekstroz Sudaki Solüsyonu

g) % 5 Dekstroz - %0.2 NaCl Solüsyonu

h) % 5 Dekstroz - %0.45 NaCl Solüsyonu

i) % 5 Dekstroz - %0.9 NaCl Solüsyonu

j) % 5 Dekstroz - %0.45 NaCl - % 0.3 KCl Solüsyonu

k) 1/3 Polideks Solüsyonu

l) % 3 NaCl Hipertonik Solüsyonu

m) 1/4 Polideks IV İnfüzyon İçin Çözelti

II. MULTIPL ELEKTROLİT SOLÜSYONLARI

a) İzolen Dengeli Elektrolit Solüsyonu

b) İzolen – M % 5 Dekstroz Solüsyonu

c) İzolen – P % 5 Dekstroz Solüsyonu

d) İzolen – S PH 7.4 Elektrolit Solüsyonu

e) Ringer Solüsyonu

f) Laktatlı Ringer Solüsyonu

g) %5 Dekstroz Laktatlı Ringer Solüsyonu

h) % 20 Mannitol Solüsyonu

III. PLAZMA HACİM TAMAMLAYICI SOLÜSYONLAR

Dekstran 40 İzotonik NaCl Solüsyonu

b) Dekstran 70 İzotonik NaCl Solüsyonu

c) Polihes (HES 200/0.5) %6 IV İnfüzyon İçin Çözelti

V. İRRİGASYON SOLÜSYONLARI

a) Steril Distile Su İrrigasyon Çözeltisi

b) İzotonik NaCl Cerrahi Kullanım İçin İrrigasyon Çözeltisi

c) %5 Mannitol Ürolojik İrrigasyon Çözeltisi

d) BSS OCROSOL Göz İçi İrrigasyon Çözeltisi

IV. PREMİKS ÜRÜNLER

a) Polteofilin-200 IV İnfüzyon İçin Enjektabl Çözelti

b) Polteofilin-400 IV İnfüzyon İçin Enjektabl Çözelti

c) Polgyl Metronidazol % 0,5 IV Perfüzyon Çözeltisi

SERUM NEDEN TAKILIR ?

İnsan organizması hücre adı verilen milyonlarca birimden oluşmaktadır. Her hücrenin içinde, genel olarak su ve elektrolit adı verilen minerallerden oluşan hücre içi sıvısı bulunmaktadır. Hücrelerin dışında da yine su ve bazı elektrolitlerden oluşan ekstrasellüler sıvı (hücre dışı sıvısı) adı verilen bir sıvı bulunmaktadır. Ekstrasellüler sıvı, hücrelerin arasında yer alan ara sıvı ve damarlardaki kanın sıvı kısmını oluşturan plazma olmak üzere ikiye ayrılır. Bir kişinin sağlıklı olabilmesi için bu sıvıları oluşturan su ve elektrolitlerin belirli bir denge içinde bulunması şarttır. Sıvı-elektrolit kayıplarında, tedaviyi hızlandırıcı olarak ya da GİS (gastro-intestinal sistem) veya ağız yoluyla ilaç veya besin alınamayan durumlarda serum verilir. Serumların biyoyararlanımları % 100 veya % 100 e yakındır.

SERUM NASIL TAKILIR ?

İlaç, intravenöz solüsyon, kan ve kan ürünlerinin ven yolu ile verilebilmesi için vene kateter, kanül veya kelebek iğne yerleştirme işlemine damar yolu açma denir.

Damar yolu açma endikasyonları Durumu acil olan her hastada damar yolu açma endikasyonu olmakla birlikte; • Ven içine ilaç uygulaması • Sıvı elektrolit kayıplarının yerine konması amacıyla sıvı uygulaması • Kan ve kan ürünleri transfüzyonu • Oral alamayan hastalarda parenteral beslenme amacıyla damar yolu açılır. Ven Seçiminde Dikkat Edilecek Noktalar Venlerin öncelikle proksimalinden değil distalinden damar yolu açılmalıdır.

Hastanın rahat hareket edebilmesi için aktif olarak kullanmadığı taraf seçilmelidir. Örneğin, sağ elini aktif olarak kullanan hastanın damar yolu açmak için sol eli tercih edilmelidir.

Hareketi engellememek için mümkün olduğunca eklem bölgeleri tercih edilmemelidir.

Travma, enfeksiyon belirtileri, (kızarıklık, şişlik, ağrı, sıcaklık) dolaşım bozukluğu, cerrahi müdahale ve arteriovenöz şant (hemodiyaliz için kapiller sistemi atlayarak arterden vene direkt kan akışını sağlayan geçit) olmayan bölge seçilmelidir.

Çok fazla sayıda damar yolu açılan hastalarda, vende skar dokusu oluşarak uygulama yapmak güçleşebilir. Mümkün olduğunca bu venler seçilmemelidir.

Bebek ve yaşlılarda, ven duvarı çok hassas olduğundan dikkatli olunmalıdır.

Çok zayıf hastalarda, ven duvarı çok incedir ve kolayca yırtılabilir.

Şişman hastalarda, yüzeyel venlerin görünmesi ve hissedilmesi zordur.

Ciddi dehidratasyon, ekstrasellüler sıvı kayıpları ve şok tablosunda venlerin dolgunluğu azaldığından damar yolu açmak güçleşir. İntraket (Branül) İle Damar Yolu Açma Tekniği Hasta veya yakınlarına uygulama hakkında bilgi verilerek rızası alınır.

Eller yıkanır ve eldiven giyilir.

Hastaya işlem için uygun bir pozisyon verilir. Mümkünse kol, kalp seviyesinin altında olacak şekilde yerleştirilir. Örneğin, antecubital fossadaki venler kullanılıyorsa hastanın dirseği hiperekstansiyonda olmalı, altı desteklenerek kalp seviyesinin altında tutulmalıdır.

Uygulama yapılacak koldaki venler gözlenir ve palpe edilir.

Turnike bağlanır. Turnike, seçilen ven noktasının 10–15 cm üstünden, elbise üzerinden, tek halkalı fiyonk hâlinde (gerektiğinde kolayca çözülebilmelidir) ve serbest uçları yukarıda kalacak şekilde bağlanır. Turnike venöz dönüşü engelleyecek, arteriyel kan akımını ise engellemeyecek sıkılıkta bağlanmalıdır.

Arteriyel kan akımının engellenip engellenmediği radial nabız palpe edilerek anlaşılabilir. Ven, dolgun görünmüyorsa venin distalinden kalbe doğru sıvazlanabilir, hastaya elini yumruk yapması söylenebilir. Ven, yine dolgun görünmüyorsa parmak uçları ile vene afifçe vurulabilir. Turnike 2 dk.dan daha uzun süre bağlı kalmamalıdır. Seçilen ven, parmak uçları ile tekrar palpe edilerek doku içindeki ilerleyişi hissedilir.

Seçilen ven, tek bir hareketle ve antiseptik solüsyonlu pamukla venin proksimalinden distaline doğru silinerek cilt antisepsisi sağlanır.

Vene uygun büyüklükte seçilen intraket steril paketinden çıkarılır. İntraket, iğnenin keskin yüzü yukarı gelecek şekilde tutulur. Veni sabitlemek amacıyla vene girilecek noktanın yaklaşık 3–5 cm alt tarafına boşta kalan elin başparmağı ile bastırılarak deri aşağı doğru gerdirilir.

Vene girilir. Vene girerken doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki teknik kullanılır:

Doğrudan vene girme tekniğinde iğne ile ven üzerinden deriye 15–20 derecelik bir açı ile deri ve ven aynı anda hızlıca delinerek vene girilir. Bu teknik büyük ve belirgin venlerde tercih edilmelidir. Küçük venlere girilirken venin her iki duvarı delinebilir.

Dolaylı vene girme tekniğinde ise iğne vene iki aşamada yerleştirilir. İlk aşamada iğnenin ucu, vene girilecek bölgenin yaklaşık 1 cm altından ve vene paralel olarak 30–45derecelik açı ile deriye batırılır. İğne ucu, önce derialtı dokuya temas eder. İkinci aşamada ise iğnenin açısı 10–15 dereceye kadar küçültülerek ven içine girilir. Dolaylı teknik, küçük ve kaygan venlerde kullanılır. Yavaş hareket edilmelidir. Sert bir hareket ven duvarının yırtılmasına sebep olabilir. Ven içine girildiğinde kan durdurucu kapağın olduğu yere kan dolar. Kan geldiği gözlemlenerek ven içine girilip girilmediği anlaşılabilir. Kılavuz iğne, 1 cm geriye çekilerek esnek kanülün içine kan gelip gelmediği gözlemlenir. Kan geliyorsa esnek kanül damar içinde ilerletilirken kılavuz iğne yavaşça geriye doğru çekilir; ancak tamamen çıkarılmaz.

Bir elin başparmağı ile intraket yerleştirilen bölgenin 1 cm kadar üst kısmından ven üzerine baskı uygulanarak diğer el ile önce turnike çözülür sonra kılavuz iğne tamamen çıkarılır. Bu şekilde intraketin açık ucundan kan gelmesi engellenir. İçinde serum fizyolojik bulunan enjektörün ajutajı, intraketin sıvı seti girişine takılır. Birkaç ml serum fizyolojik enjekte edilerek bölgede şişlik, kızarıklık, acı hissinin olup olmadığı kontrol edilir.

Steril şeffaf kanül sabitleyici flaster ile intraket, cilt üzerine sabitlenir.

Başparmak ile venin üst kısmına bası yapılarak enjektör çıkarılır.

SERUM NASIL HAZIRLANIR

Parenteral solüsyonlar şişe veya torba içinde ambalajlanmıştır. Doktorun kararına göre solüsyon hastaya tek başına veya içine ilaç karıştırılarak verilebilir. Her ikisinde de aseptik tekniğe uygun olarak hazırlanması gerekir. Sterilizasyonu korumak için serum şişesi veya torbasının ağzında bulunan, set takılacak olan kısma el ile dokunulmaz. Eğer solüsyonun içine ilaç karıştırılacaksa enjektörün iğnesi ile özel kısımdan ilaç verilir ve sıvı hafifçe alt üst edilerek ilacın sıvı ile karışması sağlanır. Cam şişe serumlarda infüzyon seti kullanımı 1. Şişe, tıpanın ıslanması için birkaç kere baş aşağı çevrilir. 2. Şişenin üzerindeki plastik kapak çıkartılır. 3. İnfuzyon seti üzerindeki damla sayısını ayarlayan klemp kapatılır. 4. İnfuzyon setinin spaykı (plastik delici kısım) üzerindeki koruyucu sağa sola çevrilerek çıkarılır. Spayk, tıpanın merkezine sokulur. Bu sırada, vakumun varlığını duyuran ses duyulur ve damlatma odacığında içeri çökme gözlenir. Bu işaretler görülmemişse, şişedeki vakum bozulmuş demektir; solüsyon kullanılmamalıdır. 5. Damlatma odacığı, solüsyonla yarısına doluncaya kadar sıkılıp bırakılır. İğne ucundaki koruyucu çıkarılır. Klemp açılarak perfüzyon sistemi ve iğne solüsyonla doldurulur. Klemp kapatılarak damara girilir. Daha sonra klemp açılarak damla adedi ayarlanır. Önemli Not: Şişe ve PVC poşet serum kullanımına uygun olan infüzyon setinde damlatma odacığının üst bölümündeki On-Off kapağı uygulama esnasında cam ürünün vakumlu olmasından dolayı açık olmalıdır. Torba serumlarda infüzyon seti kullanımı 1. Torba twist-off kapağın ıslanması için birkaç kez baş aşağı çevrilir. 2. Torbanın twist-off kapağı çevrilip çıkarılır. 3. İnfuzyon seti üzerindeki damla sayısını ayarlayan klemp kapatılır. 4. İnfuzyon setinin spaykı (plastik delici kısım) üzerindeki koruyucu sağa sola çevrilerek çıkarılır. Spayk, twist-off kapağın merkezine sokulur. 5. Damlatma odacığı, solüsyonla yarısına doluncaya kadar sıkılıp bırakılır. İğne ucundaki koruyucu çıkarılır. Klemp açılarak perfüzyon sistemi ve iğne solüsyonla doldurulur. Klemp kapatılarak damara girilir. Daha sonra klemp açılarak damla adedi ayarlanır. Önemli Not: Şişe ve PVC poşet serum kullanımına uygun olan infüzyon setinde damlatma odacığının üst bölümündeki On-Off kapağı uygulama esnasında PVC üründe kapalı olmalıdır. Aksi halde açık olan bölümden akıtma yapabilir.

İzmir Hemşire Ekibi olarak evinizde serumunuzu takmaktayız.